ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 3، خرداد 1401 ، شماره پی در پی 73

بررسی سبک‌شناسی دیوان «مجیرالدین بیلقانی»

صفحه (1 - 22)
نجمه اعظم‌پور ، محمد حجت (نویسنده مسئول)، مریم شایگان
تاریخ دریافت مقاله : بهمن 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اردیبهشت 1400

چکیده

زمینه و هدف: قرن ششم هجری یکی از ادوار مهم در شعر و ادب فارسی محسوب میشود. در این قرن سه مکتب شعری خراسانی، بینابین و آذربایجانی رواج دارند و یکی از معروفترین شاعران مکتب آذربایجانی، مجیرالدین بیلقانی است. در این مقاله به بررسی سبک‌شناسی اشعار او از سه منظر فکری، زبانی و ادبی پرداخته شده است.

روش مطالعه: این مقاله براساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: ابوالمکارم مجیرالدین بیلقانی از مردم بیلقان بوده که گویا از مادری حبشی نژاد در آنجا به دنیا آمد. وی از شاعران طرازاول و برجستۀ سبک آذربایجانی در نیمۀ اول قرن ششم است. دیوان پنج هزار بیتی وی مشحون از قصاید، غزلیات، رباعیات و ترکیب‌بندهایی لطیف و شیوا هستند. در اشعار وی از زندگانی وی اطلاعاتی در دست نیست ولی این نکته مسلم است که تحصیلات ادبی و شعری خود را نزد خاقانی انجام داده است. برخی ادیبان سبک او را تقلیدی از سبک فرخی و منوچهری (خصوصاً در قصاید) میدانند.

نتیجه گیری: مجیر در سرودن انواع شعر از جمله قصیده، غزل، قطعه، ملمع، شکوائیه، ترکیب‌بند و رباعی مهارت داشته، اما مهارت اصلی وی در قصیده سرایی است. از نظر فکری، اشعار مدحیه، هجویه و شکوائیه و فخریه از ویژگیهای شعر اوست. از منظر زبانی، در اشعار او لغات عربی و ترکی فراوانی دیده میشوند. همچنین اشعار او مملو از ترکیبات خاصی در وصف عناصر آسمانی است که معمولاً با عدد همراه هستند و معنای مجازی و استعاری و کنایی دارند. از شاخه های علم بیان، تشبیه و کنایه در اشعارش نمود بیشتری دارد. اکثر استعاره های شعری وی حسی هستند و استعارۀ مصرحۀ مجرده بیشترین بسامد را از بین انواع استعاره داراست. کنایه از فعل و از نوع ایما پربسامدترین نوع کنایه در اشعار مجیر است.

کلمات کلیدی
مجیر بیلقانی , سبک‌شناسی , سبک آذربایجانی , سطح زبانی , سطح ادبی , سطح فکری

• بررسی نقش قافیه در شعر حافظ، طالبیان، یحیی (1385) نشریۀ دانشکدۀ ادبیا تو علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شمارۀ 25(پیاپی 22) صص: 115-139.
• تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح الله (1363) جلد دوم، تهران: فردوس.
• تاریخ نظم و نثر در ایران و زبان فارسی، نفیسی، سعید (1344) تهران: فروغی.
• دیوان، بیلقانی، مجیرالدین (1358) تصحیح و تعلیق محمدآبادی، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز
• سبک‌شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو، غلامرضایی، محمد (1395) چاپ پنجم؛ تهران: جامی.
• سبک شناسی شعر، شمیسا، سیروس (1388) چاپ چهارم، تهران: میترا.
• سخن و سخنوران، فروزانفر، بدیع‌الزمان (1369) چاپ چهارم، تهران: خوارزمی.
• سیری در شعر فارسی، زرین‌کوب، عبدالحسین (1371) چاپ سوم، تهران: علمی.
• مفاخر آذربایجان، عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم (1375) جلد سوم، تبریز: نشر آذربایجان.
• وزن و قافیۀ شعر فارسی، وحیدیان کامیار، تقی (1369) چاپ دوم، تهران: نشر دانشگاهی.